Merkstenen

In aanloop naar de verjaardag van de Verenigde Naties (VN) a.s. zaterdag kleuren deze week gebouwen door heel Nederland blauw. Nederland kleurt VN-blauw voor 75 jaar Verenigde Naties in de week van maandag 19 oktober tot zaterdag 24 oktober. Een mooi moment om het dagboekschrijven onder de aandacht te brengen. Dag Hammarskjöld beschreef de merkstenen, in het Zweeds Vägmärken, als een momentopname. Op die manier kan een dagboek helpen de balans terug te vinden in je leven door stil te staan bij wat je ervaart. Je dagboek teruglezen kan goed werken en persoonlijke groei als resultaat hebben. Luister mee naar het levensverhaal en ontdek en voel je eigen merkstenen….

Net na de Tweede Wereldoorlog werd de VN opgericht, met als idealen internationale solidariteit en de gezamenlijke inzet voor vrede en veiligheid. Medemenselijkheid is nauw verbonden met internationale solidariteit. Zaterdag 24 oktober is de verjaardag en staan we stil; herdenken en vieren. Zoveel levens, zoveel verhalen en zoveel landen zijn al 75 jaar beïnvloed door oorlog en wederopbouw ná de oorlog. De meesten onder ons hebben in leven de zevende VN-topman, de Ghanees Kofi Annan kunnen volgen. Annan was van 1997 tot en met 2006 secretaris-generaal en ontving in 2001 samen met de Verenigde Naties de Nobelprijs voor de Vrede.

Al eerder. In april 1953 werd Dag Hammarskjöld gekozen tot Secretaris Generaal van de Verenigde Naties. Hij volgde de Noor Tryggve Lie op, die op 1 februari 1946 werd verkozen tot de eerste secretaris-generaal van de Verenigde Naties. De meeste mensen kennen waarschijnlijk beter de naam Eleanor Roosevelt. Eleanor Roosevelt was als voorzitster van de Commissie voor de Rechten van de Mens van de Verenigde Naties, de drijvende kracht achter de creatie van het handvest van vrijheden van 1948, wat voor altijd haar nalatenschap zal zijn: De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.

De langste reis is de reis naar binnen 

 

Wat mij precies raakte weet ik niet meer, maar in mijn studiejaren kreeg ik les van een docent die in mijn herinnering met grote regelmaat citeerde uit het boek ‘Merkstenen’ van Dag Hammarskjöld. Terugkijkend vermoed ik dat de grote geheimen van leven en dood mij intrigeerde en ik bij mystici vond wat ik toen zocht. Dag Hammarskjöld mogen we een hedendaagse mysticus noemen die staat in de traditie van Johannes van het Kruis die ik in het vorig artikel noemde en bekend is van zijn geschriften over de: Donkere Nacht. Ik leerde dat de inwijdingsweg ons door het volstrekte duister voert, en door de dood: de dood van ons ego. Johannes van het Kruis beschrijft deze zware weg als een bestijging van de berg (Karmel) en ons toont wat wij voorbij de dood van het ego mogen ervaren. Dit weten is lang ervaren als ketters, maar komt weer opnieuw in de belangstelling te staan. Het gewone alledaagse leven als inwijdingsweg ervaren is al wat aan het inburgeren en raakt de onderstroom waar ook gnostici ons vertellen hoe hogere vermogens in ons ontwaken en ons wekken uit hun sluimering. Op de pagina’s bovenaan deze website kun je hier kennis van nemen.

In dit artikel wil ik je meenemen naar de mens Dag Hammarskjöld en zijn geestelijk dagboek ‘Merkstenen’. Al lang bespeur ik in mijzelf een ontvankelijkheid voor wat er over deze mens geschreven is, zijn dood en zijn leven en zijn grote liefde voor de natuur die hij ervaarde als het Goddelijke Mysterie. De titel verwijst naar de merkstenen waarmee paden in de bergen werden aangegeven.

Dag Hjalmar Agne Carl Hammarskjöld is een telg uit een oud Zweeds geslacht en werd geboren op 29 juli 1905 (kin 7). Hij is de jongste van vier broers. Het geboortehuis van Dag Hammarskjöld stond in Jonköping (Zweden). Zoals de overgrote meerderheid van de Zweden, behoorde het gezin tot de Lutherse kerk.
Dag Hammarskjold groeide op het onherbergzame berglandschap van Zweden waar hij van hield, net als van zijn vader Hjalmar, en zijn moeder Agnes Almquist met wie hij een bijzondere band ervaarde. Hammarskjöld is niet getrouwd geweest en heeft nooit een vaste relatie gehad, noch met een vrouw, noch met een man. Er was wel een innige band met zijn moeder, die hem – als laatste kind van vier jongens – in zijn kinderjaren als meisje aankleedde.

In een kort stuk, geschreven voor een radioprogramma in 1953, sprak Dag Hammarskjöld over de invloed van zijn ouders: “Van generaties soldaten en regeringsfunctionarissen aan mijn vaders kant heb ik de overtuiging geërfd dat geen leven meer bevredigend was dan een leven van onbaatzuchtige dienst aan uw land – of de mensheid. Deze dienst vereiste een opoffering van alle persoonlijke belangen, maar evenzo de moed om onwankelbaar voor uw overtuiging op te komen. Van geleerden en geestelijken aan mijn moeders kant heb ik de overtuiging geërfd dat, in de zeer radicale zin van de evangeliën, alle mensen gelijk waren als kinderen van God en door ons als onze meesters in God zouden moeten worden ontmoet en behandeld”.
In het jaar 1961, 17 september, kwam Dag Hammarskjöld op 56-jarige leeftijd in Afrika bij een vliegtuigongeluk om het leven. Hij was daar als secretaris-generaal van de Verenigde Naties om een conflict bij te leggen in de toenmalige (Belgische) Kongo. De omstandigheden rondom zijn dood zijn tot op de dag van vandaag duister. Veel vragen zijn nooit goed beantwoord….

Na Hammarskjöld dood worden in zijn appartement in New York zijn dagboekaantekeningen gevonden, die lopen van 1925 tot 24 augustus 1961. Dagboekaantekeningen, samen met een brief aan zijn zvriend Leif Beltfrage waarin stond: ‘Ik ben aan dit dagboek begonnen, zonder de gedachte dat iemend het ooit te zien zou krijgen. Maar door mijn latere lotgevallen, door alles wat er over mij gezegd en geschreven is, is de situatie veranderd…Als je vindt dat deze aantekeningen het waard zijn om gedrukt te worden, heb je het recht dat te doen, als een soort ‘witboek’ over mijn dialoog met mezelf – en God’. Aldus gebeurde en zo werd dit dagboek gepubliceerd onder de titel ‘Merkstenen’. Zijn laatste notitie, vlak voor zijn onverwachte dood dus geeft zijn belangrijkste geestelijke winst aan:
‘De seizoenen wisselden en het licht
en het weer
en het uur.
Maar het is hetzelfde land.
En ik begin de kaart te kennen en de windstreken.’

Ik hoef jullie niet te vertellen dat hij met de windstreken de verschillende gebieden in de wereld en met kaart het geestelijke patroon van de geestelijke wereld. Dat is waar ook de heilige kalender van de oude Maya’s ons toe oproept en in elke traditie en oude culturen staat voor het woord ‘roeping’. Geroepen worden. Dag Hammarskjöld beschrijft die roeping in het licht van eenzaamheid en de ontdekking dat er helemaal niets is wat je daartegen kan beschermen. Het enige wat mogelijk is, is eenzaamheid leren verdragen en pas toen hij eenzaamheid aanvaard had en een grotere wereld zich aan hem begon te onthullen zag hij met terugwerkende kracht zijn roeping op het Pinksterfeest. Is dat niet het verhaal van ieder van ons dat wij juist in het donker van ons leven geroepen werden? Het is dan ook niet ondenkbaar dat in de komende jaren meer mensen zullen ontwaken en wakker worden voor het prijsgeven van de geheimen van het leven.

Zijn dagboekaantekeningen kun je lezen als een beschrijving van zijn reis naar binnen. Hij was een pionier die zich heeft ingezet om de wereldorganisatie van de Verenigde Naties uit te bouwen tot een Centrum waarin geweldloze omgang van volkeren met elkaar voorop staat. Daarnaast koesterde hij een intense liefde voor de bergen: hij hield van het gevaar en de spanning, maar ook van het licht en de wind op de steile berghellingen. Hij kwam er steeds weer als herboren uit tevoorschijn.

Terugblikkend kunnen we zeggen dat veelmeer dan door zijn politieke inzichten en successen Hammarskjöld beroemd is geworden door dit zo verrassend ontdekte geestelijke reisboek. Merkstenen is in vele talen vertaald en behoort nog steeds tot een van (de mystieke) hoogtepunten waarin je als lezer van dit dagboek meegevoerd kan worden naar de eenzame plekken in het menselijk bestaan. Zijn dagboekaantekeningen geven inzicht in de breuklijnen van wat wij ‘wereld’ noemen en de tocht die hij maakte in zichzelf deze breuken te dichten door de wonden van zijn eigen ziel te willen helen.
Het vragende wordt affirmatief. Het introspectieve maakt plaats voor een dialoog. Het ‘ik’ komt in relatie met de ander/Ander. Wie deze rijpheid heeft mogen vinden wie het lukt om aan de tweeslag gave – opgave het derde element van de overgave toe te voegen heeft ontdekt dat in het eigen hart negatieve krachten net zo hevig huis houden als erbuiten.

In het boek Merkstenen van Dag Hammarskjöld heb ik al lezende de mogelijkheid ontdekt dat wie zich ‘helemaal weggeeft aan datgene wat hij/zij waard vindt’ eigenlijk een offer is die keer op keer uitnodigt tot de intrigerende vraag: Wat vind je in je leven waardevol, écht waardevol. En kun je je daaraan weggeven….?

Merkstenen van Dag Hammarskjöld geeft ons een inzicht in de mystieke weg

Als ervaren alpinist wist Hammarskjöld dat het nodig was om in onbekend berggebied op belangrijke knooppunten een hoop stenen neer te leggen, als markeringen, als wegwijzers voor de weg terug, ‘vägmarken’, ‘merkstenen’. Op elkaar gestapelde stenen zijn het, aanwijzingen voor onderweg. De weg terug zou anders niet meer te vinden zijn, en hoe zou je vooruit komen zonder terugblik op de afgelegde weg?

Iemand legde de weefspoel in je hand. Iemand had de draden geordend

In 1957 werd het stiltecentrum geopend van de Verenigde Naties in New York. ‘A Room of Quiet’. Een ruimte van rust, stilte. In het stilte centrum staat een ruw blok ijzererts uit zijn thuisland Zweden wat werd beschenen door een kunstmatige lichtstraal vanuit een verborgen plek in het plafond. Aan het eind van de trapeze-vormige ruimte bevond zich een wand die bedekt was met een fresco van de Zweedse schilder Bo Beskow.

Stel je eens een enorm stuk ijzererts voor. Zeseneenhalfduizend kilo steen. Een groot donker rechthoekig blok in het midden van een ruimte, beschenen door een enkele lichtstraal.

Luister met dat beeld voor ogen naar de woorden die Hammarskjöld daarbij schreef:
‘De steen in het midden van de ruimte
(… ) we kunnen hem zien als een altaar, leeg, niet omdat er geen God is,
niet omdat het een altaar is aan een onbekende god,
maar omdat het is toegewijd aan de God die mensen vereren onder vele namen en in vele vormen.
De steen in het midden van de ruimte herinnert ons ook aan het blijvende en bestendige
in een wereld van beweging en verandering.
Het blok ijzererts heeft het gewicht en de hechtheid van het eeuwigdurende.
Het herinnert aan de hoeksteen van uithoudingsvermogen en geloof waarop elke menselijke onderneming is gebaseerd.
Het materiaal van de steen leidt onze gedachten naar de noodzakelijkheid van de keuze
tussen destructie en constructie,
tussen oorlog en vrede.

Van ijzer heeft de mens zijn zwaarden gesmeed,
van ijzer heeft hij ook ploegscharen gemaakt.
                                                                        Van ijzer heeft hij tanks gebouwd,
                                                                        maar hij heeft evenzeer huizen voor mensen gebouwd van ijzer.

Het blok ijzererts maakt deel uit van de rijkdom
waarvan wij op deze aarde erfgenaam zijn.
Hoe gaan we deze gebruiken?’

Hammarskjöld heeft veel contact gehad met Martin Buber. Diens boek ‘Ich und Du’ maakte een geweldige indruk op hem. Grote bewondering had hij ook voor Albert Schweitzer, die door Bisschop Nathan Söderblom uitgenodigd was om in 1920 op de Universiteit van Uppsala te komen spreken. En hij was zeer gegrepen door de geschriften van de grote mystici, zoals Meister Eckhart, Rumi en Johannes van het Kruis en schreef met dichters en schrijvers om zich de taal van de poëzie en mystiek eigen te leren maken. Kortom Dag Hammarskjöld was een Universele Mens.
Geroepen worden. Het begint altijd met een loslaten van het oude vertrouwde. Oude inzichten, oude levenswijze en zelfs het vertrouwde samenzijn met de familie. Je zou haast gaan denken dat deze pandemie ons een handje helpt om op die andere weg gezet te kunnen worden…..

Alleen de hand die doorstreept, kan waarheid schrijven

Het boek ‘Merkstenen’ leent zich er goed voor om zo af en toe een half uurtje in te bladeren en te lezen waar je oog op valt. Het eigenlijke verhaal speelt zich tussen de regels af.

Een aantal jaren geleden zag ik een Ikon Documentaire met de titel: De langste weg is de weg naar binnen. Mocht je in de gelegenheid zijn deze op internet te vinden hoop ik dat je tijd neemt om mee te pelgrimeren door een overweldigend landschap, langs merkstenen van roeping, stilte en overgave. Op rustmomenten klinkt de prachtige taal uit het boek ‘Merkstenen’ b.v. deze:

‘Vergeving doorbreekt de causale samenhang, omdat degene die- uit liefde- ‘vergeving’
schenkt, de verantwoording voor de gevolgen van jouw daden op zich neemt. Vergeving
is daarom altijd een offer. De prijs die je voor deze bevrijding van jezelf, door het offer
van een ander, te betalen hebt is deze, dat jezelf bereid bent om anderen evenzo te
bevrijden—ongeacht de inzet die gevraagd wordt’.

Aldoor vragend
zal ik aankomen,
daar waar het leven wegklinkt –
een klare zuivere toon
in de stilte.
(eerste ‘merksteen’ p.21)

De seizoenen wisselen
en het licht
en het weer
en het uur
Maar dit is hetzelfde land.
En ik begin de kaart te kennen
en de windstreken.
(laatste ‘merksteen’ p.158)

Een korte impressie van een mens die mij dierbaar geworden is. Dat Dag Hammarskjöld ons mag blijven inspireren – om ons menszijn ten diepste te verstaan en om het werken aan een wereld van vrede en recht nooit op te geven en ondanks alles toch de 75e verjaardag in dit jaar te vieren.

Misschien wordt zo de stille wens van Hammarskjöld, die door velen wordt beschouwd als een mysticus, vervuld: Het kan immers voor de een of ander zin hebben om de weg van een leven te zien waarover de levende zelf niet wilde praten.

Hammarskjöld zegt het zo:
Wat je moet durven — jezelf te zijn.
Wat je zou kunnen verwerven — dat de grootheid van het leven zich in je zou weerspiegelen naar de mate van je zuiverheid.

Jezelf worden door jezelf weg te geven, zonder bij-motieven. Ja zeggen tegen je eigen lot, tegen wat het leven van je vraagt. De kou van de eenzaamheid verduren om een nieuwe saamhorigheid te vinden. De spirituele weg van Dag Hammarskjöld heeft ons veel te leren. Merkstenen als geheel schildert de mystieke weg die Hammarskjöld moeizaam gegaan is. In 1963 verschenen ze onder de titel Vägmärken, in de Nederlandse vertaling Merkstenen. Ze zijn voor velen een bron van inspiratie gebleken en dat wens ik jou die dit artikel heeft geopend en leest ook toe.

Vele wegen kent het leven, maar van al die wegen, is er een die jij te gaan hebt. Die ene is voor jou….. De weg koos jou, kies jij ook hem? 

© Joke – fluisteralsjeblieft