Frida Kahlo

Jezelf in beeld brengen, dat is een essentieel onderdeel van het biografisch werk. Dat kan op veel manieren; in gesprek, tekenend, maar zeker ook schrijvend. Frida Kahlo wilde communiceren in verf, niet in woorden. In haar dagboek schilderde ze hoe ze zichzelf en de wereld om haar heen zag. Ook haar schilderijen zelf lijken op een dagboek.

Het blijkt voor veel mensen lastig te zijn naar het eigen leven te leren kijken en de biografische ontwikkeling te ontdekken. We wachten vaak liever een crisis af, die we allereerst ervaren als een verstoring zonder dat we in de gaten hebben dat we aan een grens gekomen zijn. Ziekten en crisis willen onze bewustzijnsmogelijkheden verruimen en het ontplooien van de biografie stimuleren.

Frida Kahlo wordt wel de selfie-queen genoemd van de twintigste eeuw. Bekend om haar kleurrijke zelfportretten is zij bij uitstek in staat ons nieuwsgierig te laten zijn naar haar leven in het licht van biografiekunst. Haar geboorteland Mexico, haar kunst en haar kennis van symbolieken biedt ons een inkijkje in de geheimen van haar leven.

Frida Kahlo was een explosie van kleur wat zich verdiepte in haar eerste in de eerste zeven jaar van haar leven, waarin ze polio kreeg. Op haar achttiende (in de derde zevenjaarsfase) kreeg ze een ernstig verkeersongeluk. Ze weigerde zich te laten bepalen door haar gewonde lichaam en dus versierde ze het. Lees haar verhaal en bekijk haar kunst en probeer je in te leven in deze wereld van kleuren, vormen en klanken. Zo kunnen ze tot ‘vensters’ worden naar een wereld waar de schepping altijd verder gaat.

Op 6 juli 1907 werd in Coyoacán, een wijk in Mexico-Stad Frida Kahlo geboren. Zij was Kind van de moderne Mexicaanse Revolutie die begon op begon op 20 november 1910. Haar werk is te omschrijven als een dagboek in verf waarin ze op zoek lijkt naar een louterende bevrijding.

Haar geboortestreek wordt Meso-Amerika genoemd waar het volk der Azteken in het begin van de 14^e eeuw vanuit het noorden van Mexico naar het zuiden trok. Het centrum van het Azteekse rijk was de stad Tenochtitlán,  de voorloper van het huidige Mexico-Stad.  Het Azteekse rijk werd als Nieuw-Spanje een Spaanse kolonie.

De Azteekse cultus van de aardmoeder Tonantzin (onze heilige moeder) of Toci (onze grootmoeder) is waarschijnlijk voortgekomen uit oude rituelen ter ere van vruchtbaarheidsgodinnen en dateren al van ca. 2000 v. Chr. In latere tijden, toen b.v. het (exoterische) christendom in botsing kwam met de inheemse religies ontstond er een soort versmelting van Moeder Aarde en de moeder van Jezus. De verschijning die bekend is als Onze Lieve Vrouwe van Guadeloupe, uit de Vallei van Mexico, is een goed voorbeeld. Deze kruising tussen Moeder Maria en Tonantzin, in de Azteekse traditie de moeder van het graan, verscheen op precies dezelfde plek waar de Nahuatl duizenden jaren lang de vruchtbaarheidsgodin hadden vereerd. De legende vertelt dat ze daar tegen een inheemse boer sprak is zijn eigen taal. Ze was donker van huid, ze droeg een traditionele pre-Columbiaanse moedersjerp en net als Moeder Maria een sterrenmantel. Haar trekken waren echter Europees.

In de Meso-Amerikaanse traditie en in een natuur-gebied  vol tegenstellingen, die verschillende overlevingsstrategieën vereiste, werd Frida Kahlo geboren.

Wie is Frida Kahlo?

Frida werd op 6 juli 1907 geboren, haar moeders familie was van Spaanse en inheemse Mexicaanse afkomst, terwijl haar vader een Duits-Joodse immigrant was. Oorspronkelijk is haar naam: Magdalena Carmen Frieda Kahlo Calderón, zij de derde dochter van Wilhelm Kahlo en Matilde Calderón. Boven haar zitten Mathilde en Adriana (twee stiefzussen) en na haar komt Cristina. Hoewel ze vooral bekend is om haar representaties van de Mexicaanse cultuur, heeft haar joodse achtergrond ook haar werk beïnvloed.

Frida groeide op in een buitenwijk van Mexico-Stad en ging in 1922 naar de Nationale Voorbereidende School van Mexico, in de hoop dokter te worden. Haar cursussen in anatomie, biologie en zoölogie hielpen haar later realistische elementen aan haar portretten toe te voegen. Bij een busongeluk in 1925 raakte Frida ernstig gewond, waardoor haar medische studie werd beëindigd en ze gedwongen werd drie maanden in bed te blijven. Het was in deze periode dat Frida begon te schilderen, met behulp van een aan het plafond gemonteerde spiegel waardoor ze haar eigen model kon zijn.

Als Frida zes jaar oud is wordt zij getroffen door polio, kinderverlamming.  Op de gezinsfoto is zij 17 jaar – Op haar 18e raakt ze zwaargewond bij een ongeluk waarbij ze haar rug brak; zij schilderde in 1944 – De gebroken zuil- de gebroken ruggengraat. Vaak vraag ik me af of dit ongeluk bij haar een bijna-dood-ervaring veroorzaakte. Haar schilderijen vertellen het niet.

Als ze na haar ziekbed voor zover kan, haar sociale leven weer oppakt, komt ze via haar vrienden in contact met de beroemde Mexicaanse avant-garde kunstschilder Diego Rivera. Ze heeft grote bewondering voor deze man en zijn muurschilderingen. En de bewondering is wederzijds: Rivera spoort haar aan om verder te gaan in de schilderkunst. Hij ziet in haar een begaafde kunstenares. De twee worden verliefd en ze trouwen op 21 augustus 1929. Het huwelijk zal echter een slepend drama worden van strubbelingen en ontrouw. Na haar huwelijk met Diego Rivera woonde Frida op verschillende plaatsen in Mexico-Stad en in het buitenland, maar ze keerde altijd terug naar haar ouderlijk huis in Coyoacán en in beider harten blijft Mexico de hartverwarmende stad.

“Feet, what do I want them for if I have wings to fly”

“Voeten, waarvoor wil ik ze hebben als ik vleugels heb om te vliegen” , deze magische woorden die Frida Kahlo uitsprak, definiëren haar op meer dan één manier. Geconfronteerd met beproevingen die voor de meeste mensen ondenkbaar waren, leefde Frida nog steeds op haar eigen voorwaarden, onbeperkt en als een vrije vogel.

“Nothing is absolute. Everything changes, everything moves, everything revolves, everything flies and goes away.” – Frida Kahlo

Frida’s uniciteit lag in de manier waarop ze zichzelf in haar schilderijen afbeeldde. Ze was een briljante schilder van zichzelf en van dingen die in haar opkwamen, evenals haar bronnen van vreugde en verdriet, dit alles schilderde ze ongebonden. Het is duidelijk dat de beelden in haar zelfportretten niet overeenkomt met het beeld van een patriarchale samenleving van een vrouw met perfect gevormde wenkbrauwen en absoluut geen snor. De tekst gaat verder….

Frida kleedde zich ook op een bijzondere manier, heel anders dan de Mexicaanse vrouwen uit die tijd, wier kleding bestond uit parels, pakken en hoeden. Frida’s mode bestond uit homoseksuele kleding uit de Mexicaanse traditie – ze versierde zichzelf met clips, strikken, linten, sieraden, sjaals en kostuums, en dergelijke kleding werd een vast onderdeel van haar identiteit. Soms schilderde ze haar jurken ook zelf. Daarom boog ze zich op dat moment nooit voor de vereiste kledij voor ‘beschaafde’ vrouwen in Mexico.

Ze daagde het patriarchaat op haar eigen manier uit. Sommigen geloven dat ze zich op deze specifieke manier kleedde om haar misvormingen te verbergen, maar haar waardering voor zichzelf door haar schilderijen laat zien hoe trots ze was op haar uiterlijk en was als kunstenaar revolutionair. Ze schuwde de politiek niet en trad toe tot de Mexicaanse Communistische Partij in 1948. Dit leidde tot een soort transformatie in haar kunst; we zien meer beelden van de Mexicaanse volkscultuur.

Frida is zelf een fantastische verschijning met prachtige ogen en mond, borstelige doorlopende wenkbrauwen en een snor (in Mexico een bewijs van Spaanse voorouders). Zij kleedt zich zoals de indiaanse Tehuana-vrouwen in lange gewaden die ritselen van de kant en de ruches, ze vlecht linten, bloemen en fluweel in haar haar en is overladen met zware pre-Columbiaanse juwelen. Zich kleden was ook een uiting van haar artistiek talent.

In 1954 krijgt ze longontsteking, dat haar uiteindelijk fataal zal worden. Op 13 juli van dat jaar overlijdt ze in het ‘blauwe huis’. In Mexico bevindt zich het Museo Frida Kahlo in het ‘blauwe huis’ in Coyoacan, waar zij samen met Diego Rivera van 1929 tot 1954 heeft gewoond en gewerkt.

Diego Rivera overlijdt drie jaar na Kahlo in 1957 en laat in zijn testament het huis na aan het Mexicaanse volk, ter nagedachtenis aan Frida Kahlo. Zij wordt door velen beschouwd als de grootste kunstenaar van Meso-Amerika. Haar unieke stijl, die zowel beïnvloed is door de Europese traditionele beeldtaal als geïnspireerd is door de Mexicaanse volkskunst en inheemse, pre koloniale kunstvormen, maakt Frida Kahlo tot een fascinerende, baanbrekende kunstenaar. Lees je verder na deze afbeelding?

De laatste jaren is er een hernieuwde belangstelling merkbaar voor Frida Kahlo en haar werk en vooral ook voor de tijd waarin zij leefde. Ze groeide op tijdens de 10-jarige revolutie waarin het Mexicaanse volk zich ontworstelt aan drie eeuwen Spaanse overheersing en dertig jaar dictatuur. 

Ook al wordt ze vaak tot de surrealisten gerekend als kunststroming, ziet zij zichzelf als een realist; daarmee staat ze in de traditie van de kunstenaars die  probeerden de wereld uit te beelden zoals hij was en niets mooier te maken dan de werkelijkheid. Fotografie is in navolging van het realisme ontstaan. In een tijd dat burgers revoluties ontketenden en de adel aan de kant zetten, ontstond er een nieuwe kunststroming waarin de werkelijkheid zo goed mogelijk werd afgebeeld. Voor de Realisten was de enige werkelijkheid in de kunst de echte wereld.

Wat haar voorbeeld laat zien, is dat pijn bij het leven hoort, maar we beslissen of het ons zal definiëren of niet, het is onze keuze.

Haar laatste gesigneerde werk was een studie in olieverf van watermeloenen tegen een blauwe lucht, op masoniet. Een watermeloen is een heerlijke vrucht, een ode aan de zomer, maar Frida ziet de watermeloen als een symbool van weemoed. Op de Mexicaanse Dia de Muertos, de feestelijke jaarlijkse dodenherdenking, worden de overledenen voorgesteld terwijl ze watermeloenen eten. De meloenen zijn geschilderd in verschillende fasen van rijpheid; Drie meloenen zijn doorgesneden en in schijven verdeeld. Is het een symboliek die verwijst naar het leven van iemand die een leven van voortdurend opengesneden achter de rug heeft. We kunnen het slechts vermoeden. Haar verbeeldingskracht nodigt uit tot reflectie en tot fantaseren. Toch zit er een woeste, gemengde vrolijkheid in alles wat ze schilderde. Haar dagboek is even speels als ongelukkig.

De biografie van Frida zoals hierboven beschreven komt voort uit mijn persoonlijke zoektocht. Niet alleen van Frida of Mexico. Er zijn meer levensverhalen waar biografische elementen wat makkelijker te vinden zijn. In veel biografieën zijn projecties te vinden van degene die zich verdiept heeft in een ander leven.

Wat zijn de typisch biografische elementen in het leven van Frida Kahlo dan? Haar geboortedatum vertelt dat zij geboren is onder het sterrenbeeld Kreeft. Kreeft is een waterteken. De heersende planeet van Kreeft is de maan. Daarbij valt op dat zij op fysiek niveau het archetype van de wounded healer als metgezel heeft geaccepteerd. Het archetype van de gewonde genezer is een term die bedacht is door de Zwitserse psychiater Carl. G. Jung en is te verbinden met de Cheiron-wond, de oerwond die we allemaal bezitten. Gewonde genezers zijn vaak intuïtief en inzichtelijk. Door hun verhalen te delen, kunnen ze anderen helpen op hun reis te inspireren lichaam en geest te integreren. Dit is een van de redenen waarom sjamanen vaak gewonde genezers worden genoemd.

Het ongeluk met haar rug in haar 18e levensjaar is dichterbij te bekijken vanuit de maansknopen. Maansknopen vertellen ons over de drie grote krachten in ons leven: denken, voelen en willen. De eerste maansknoop bevrijdt ons van levensomstandigheden die voor onze verdere ontwikkeling geen toekomst meer hebben en brengt ons van buitenaf nieuwe mogelijkheden en nieuwe perspectieven. De tweede maansknoop periode (vanaf 37 jaar en 2 maanden) valt vooral te begrijpen in het licht van haar onstuimige relaties met o.a. de muurschilder Diego Rivera. Het relationele (m/v) werd op alle mogelijke manieren verkend; Frida’s grote kinderwens kwam helaas niet in vervulling. Vanaf de jaren 40 gaat het steeds slechter met Kahlo. Dit heeft mogelijk een relatie met het overlijden van haar vader.

De drie grote krachten (in haar volgorde van kwaliteiten) willen, voelen en denken worden door Frida letterlijk in de verf gezet tot ze overlijdt in haar 47e levensjaar. Haar wilskracht was groot om haar uniciteit te vinden, haar voelen ondersteunde dit met veel vallen en opstaan.

Haar overlijdensdatum, 13 juli 1954. De dag van overlijden geeft inzicht in de geboorte in het leven ná de dood!

Ook voor veel huidige Mexicanen spelen tradities een grote rol. “Wij voelen ons allemaal verbonden met waar we vandaan komen, met onze voorouders. Frida’s gezondheid ging steeds verder achteruit en ze bracht soms maanden in het ziekenhuis door. Op 13 juli 1954 stierf ze. De woorden ‘Viva la Vida’ die ze in deze periode aan één van haar laatste schilderijen toevoegde, waren als een motto voor de manier waarop Frida Kahlo in het leven stond. Na haar dood schreef Diego: ‘Nooit eerder had een vrouw zulke gekwelde poëzie geschilderd’.

Tegenwoordig wordt ze gezien als een feministische, vrijgevochten icoon. Zo bezien zijn alle zelfportretten min of meer autobiografisch. Afspiegelingen van hoe de kunstenaar zichzelf en de wereld om zich heen ziet. Ieder mens is een verhaal – daarom hebben we kunst.

Als tip geef ik je mee de duik van Jeroen Krabbé in het leven van Frida Kahlo te bekijken. ‘Krabbé zoekt Kahlo’ is vanaf 30 augustus te zien om 20.30 uur bij AVROTROS op NPO 2.

© Joke www.fluisteralsjeblieft.nl